Płyn hamulcowy: jak sprawdzić, kiedy wymienić?
To kluczowy czynnik bezpieczeństwa jazdy. Warto o tym pamiętać, zwłaszcza w sezonie wakacyjnych wyjazdów. Hamulce i aktywne systemy wsparcia nie będą działać właściwie, gdy płyn hamulcowy jest stary lub jest go zbyt mało.
Płyn hamulcowy to specjalna ciecz, która umożliwia właściwe działanie układu hamulcowego oraz aktywnych systemów bezpieczeństwa, takich jak ABS (układ zapobiegający blokowaniu kół podczas hamowania), ASR (układ zapobiegający poślizgowi kół napędzanych), ESP (układ chroniący przed poślizgiem podsterownym i nadsterownym) i wszystkich pozostałych (np. układu, kontrolującego zjeżdżanie ze stromego wzniesienia, montowanego w SUV).
Płyn hamulcowy funkcjonuje w zamkniętym układzie, mimo to podlega zużyciu eksploatacyjnemu. Stary płyn zmniejsza siłę hamowania, może też powodować rdzewienie układu hamowania (np. rdzewienie tłoczków w zaciskach hamulcowych, co będzie powodować ich blokowanie). Zgodnie z zaleceniami specjalistów należy go wymieniać co 2 lata. Jednak w szczególnych okolicznościach - zawodnienie, naprawa układu hamulcowego itd. - trzeba zrobić to wcześniej.
Stan płynu hamulcowego można sprawdzić w dowolnym warsztacie, badając temperaturę wrzenia płynu oraz stopień jego zawodnienia. Samodzielnie należy kontrolować poziom płynu, sprawdzając jego ilość zgodnie z podziałką na zbiorniczku, który znajduje się pod maską samochodu. Jest przezroczysty i specjalnie oznaczony. Samodzielnie można również kontrolować stan płynu za pomocą specjalnego czytnika, który kosztuje ok. 20 złotych.
Producent samochodu podaje specyfikację płynu hamulcowego, jaki jest stosowany w danym aucie. Obecnie są to płyny hamulcowe z oznaczeniami DOT4 i DOT5. Gdy zajdzie konieczność dolania płynu, należy pamiętać o tym, aby stosować tylko i wyłącznie płyn o specyfikacji zaleconej przez producenta pojazdu, przy tym należy zużyć cały zakupiony płyn. To co zostanie w butelce, nie nadaje się do ponownego zastosowania, nawet po jej zakręceniu (płyn jest higroskopijny i wciąga wodę).
W jakich samochodach stosuje się płyn hamulcowy?
Płyn hamulcowy stosuje się w każdym samochodzie, bez względu na to, czy w aucie jest układ hamulcowy tarczowy (klocki hamulcowe plus tarcze hamulcowe) czy bębnowy (bębny hamulcowe, obecnie stosowane przede wszystkim na tylnych osiach); w autach z napędem benzynowym, wysokoprężnym a także hybrydowych oraz elektrycznych.
Po co jest płyn hamulcowy?
Płyn hamulcowy przenosi ciśnienie hydrauliczne (do 10 Mpa, w zależności od samochodu, jego masy, silnika itd.) z pompy hamulcowej do elementów wykonawczych układu hamulcowego.
Jak to działa? Po naciśnięciu pedału hamulca, pompa hamulcowa wytwarza ciśnienie. Dodatkowo, specjalne urządzenie zwiększa ciśnienie płynu hamulcowego (dzięki temu w nowoczesnych autach nie musimy mocno naciskać pedału hamulca, aby uzyskać wysoką siłę hamowania). Płyn hamulcowy płynie pod odpowiednim ciśnieniem przez sztywne przewody do krańców nadwozia. Następnie, za pośrednictwem elastycznych przewodów trafia do zacisków hamulcowych. Nacisk ze strony płynu powoduje wysunięcie tłoczka hamulcowego, co z kolei pozwala na dociśnięcie powierzchni roboczych klocków hamulcowych do powierzchni roboczych tarcz hamulcowych.
Płyn hamulcowy umożliwia działanie aktywnych systemów bezpieczeństwa, takich jak ABS, ESP, ASR i szeregu innych. Spójrzmy, przykładowo, na układ ESP. Kiedy w trakcie pokonywania zakrętów, czujniki systemu ESP wykryją poślizg, system musi przyhamować jedno z kół. W tym celu płyn hamulcowy jest kierowany do konkretnego koła, które jest przyhamowywane z odpowiednią siłą (wszystko dzieje się automatycznie, bez ingerencji ze strony kierowcy).
Kiedy kierowca hamuje, może dojść do poślizgu auta i zablokowania jednego lub więcej kół. Gdy czujniki prędkości obrotowej wyczują poślizg, sterownik ABS moduluje dopływ płynu hamulcowego do danego koła, przerywając go z określoną częstotliwością. Hamowanie pulsacyjne zapobiega blokowaniu koła podczas hamowania.
Współczesne płyny hamulcowe produkuje się z glikoli etylenowych, estrów boranowych, polipropylenoglikoli, eterów alkilowych oraz dodatków, jak chociażby dodatki antykorozyjne. Płyn jest bardzo mało ściśliwy, płynny i stabilny w niskich temperaturach, cechuje się wysoką temperaturą wrzenia i małą prężnością par, jest także mieszalny z wodą, bez utraty jednorodności. W trakcie hamowania rozgrzewa się nawet do 150 st. Celsjusza. Temperatura wrzenia nowego płynu hamulcowego DOT4 wynosi 230 st. Celsjusza, a płynu DOT5 - 260 st. Celsjusza.
Dlaczego płyn hamulcowy się starzeje i traci swoje właściwości?
Płyn hamulcowy jest higroskopijny, to znaczy chłonie wodę, a mimo tego jest dalej jednorodny. Jak chłonie wodę skoro pracuje w szczelnym układzie? Elastyczne przewody hamulcowe wykonane są ze specjalnej gumy wraz ze wzmocnieniami z metalu (oplot). Z upływem czasu guma się starzeje, przez co pojawiają się w niej mikrootwory. Przez nie właśnie płyn chłonie wodę.
Im więcej wody w płynie hamulcowym, tym niższa skuteczność hamowania. Woda powoduje powstawanie pęcherzyków gazowych, które mogą wywoływać zjawisko korków parowych, obniżających wartość siły tarcia w mechanizmach hamulcowych. Mówiąc prościej - pomimo naciskania z całej siły na pedał gazu, siła hamowania spada.
Zawartość wody w płynie hamulcowym na poziomie 2% powinna skłonić kierowcę do jak najszybszej wymiany płynu hamulcowego. W przypadku zawartości wody na poziomie 3%, płyn należy wymienić natychmiast.
Stary płyn hamulcowy może również zmienić barwę. Staje się on ciemniejszy. Co gorsza, traci właściwości antykorozyjne. A to może spowodować rdzewienie tłoczków w zaciskach hamulcowych. W konsekwencji może dojść do ich blokowania w zaciskach.
Dlaczego płynu hamulcowego ubywa?
Jeszcze gorsza sytuacja ma miejsce, kiedy poziom płynu hamulcowego się obniża. Wtedy, w trakcie jazdy kierowca może wyczuć miękki, albo całkowicie zapadnięty w podłogę pedał hamulca. Warto zatem co pewien czas sprawdzać poziom płynu. Powinien on zawierać się pomiędzy podziałką MIN i MAX. Jeśli poziom stale się obniża, można być pewnym, że w układzie dochodzi do wycieków płynu. Co należy wówczas zrobić?
Trzeba uzupełnić poziom płynu hamulcowego do poziomu MAX (nie można przekraczać tego poziomu) i skierować się do warsztatu samochodowego. Powodami wycieków mogą być wszelakiego typu awarie: uszkodzenie elastycznego przewodu hamulcowego, uszkodzenie sztywnego przewodu hamulcowego, awaria uszczelnienia pompy hamulcowej i wiele innych. Wszystkie mają wspólną cechę: są bardzo niebezpieczne! W przypadku bardzo dużej albo całkowitej utraty płynu hamulcowego, auto powinno zostać zabrane do warsztatu przez lawetę.
Jeśli płyn hamulcowy jest stary, albo jest go za mało w układzie hamulce samochodu nie zadziałają z odpowiednią skutecznością. Może dojść do zagotowania się płynu (w przypadku starego płynu) albo siła wywierana na elementy wykonawcze układu hamulcowego (tarcze, klocki) będzie zbyt mała, aby zatrzymać auto w odpowiednim miejscu.
Jak sprawdzić stan płynu hamulcowego?
W warsztacie, za pomocą specjalnego testera, kontrolującego temperaturę wrzenia płynu oraz stopień jego zawodnienia. Samodzielnie, w dowolnej chwili można sprawdzić poziom płynu, obserwując podziałkę na zbiorniczku płynu hamulcowego. Można też kupić elektroniczny tester do płynu hamulcowego (kosztuje ok. 20 zł) i samodzielnie sprawdzać stopień zawodnienia płynu. Końcówkę testera zanurza się w zbiorniczku płynu hamulcowego.
Czy wymiana płynu hamulcowego jest droga?
Wymiana płynu hamulcowego kosztuje średnio od 60 do 100 zł. Sam płyn można kupić już za kilkanaście złotych. Przed jego zakupem należy zajrzeć do instrukcji samochodu, aby sprawdzić, jaki płyn hamulcowy jest zalecany przez producenta auta. Interesuje nas specyfikacja: DOT4 albo DOT 5.1 (w starszych samochodach, nie mających ABS, stosowano DOT3). Marka płynu jest mniej ważna - można wybierać wedle własnego uznania.
Wymiana płynu hamulcowego trwa ok. 30 minut. W jej trakcie należy zdemontować wszystkie koła i odkręcić zaciski hamulcowe. Z układu usuwa się stary płyn i w jego miejsce wprowadza nowy. Na koniec należy wykonać bardzo ważną czynność - odpowietrzenie układu hamulcowego. Wymianę płynu hamulcowego warto połączyć z wymianą klocków hamulcowych.
Michał Lisiak