Płyn hamulcowy – wszystko, co kierowca powinien wiedzieć

Co ile wymieniać płyn hamulcowy?

Podstawowy serwis układu hamulcowego polega na terminowej wymianie płynu hamulcowego. Kiedy należy wymienić płyn?

• Co 2 – 2,5 roku. Dlaczego? W trakcie eksploatacji płyn ulega stopniowemu zawodnieniu (chłonie wodę przede wszystkim przez elastyczne końcówki przewodów hamulcowych), a także traci właściwości antykorozyjne. Utrata właściwości antykorozyjnych przez płyn hamulcowy jest powodem blokowania się tłoczków hamulcowych w zaciskach.

• Kiedy w trakcie rutynowej kontroli przy pomocy specjalnego czujnika elektronicznego okaże się, że poziom zawodnienia płynu hamulcowego przekracza 2,5 – 3 procent.

• Zaleca się, aby wymienić płyn hamulcowy po zakupie auta używanego. Dla własnego bezpieczeństwa.

• Płyn hamulcowy opłaca się wymieniać przy wymianie klocków hamulcowych.

Stan płynu hamulcowego warto kontrolować np. co kwartał, wykorzystując elektroniczny tester płynu hamulcowego. Kosztuje ok. 20 złotych. Jego końcówki pomiarowe zanurza się w zbiorniczku z płynem hamulcowym. W ciągu kilku sekund wiadomo, jaki jest poziom zawodnienia płynu. Tester informuje, dzięki diodom LED, czy płyn nadaje się do użycia, czy trzeba go wymienić.

Oczywiście, tester informuje tylko o poziomie zawodnienia płynu. 3–letni płyn hamulcowy nie musi być zawodniony. Może jednak utracić już swoje właściwości antykorozyjne, co jest również niebezpieczne.

Jaką rolę pełni płyn hamulcowy w układzie?

Płyn hamulcowy jest płynną częścią układu hamulcowego. To dzięki niemu działają odpowiednio końcowe, wykonawcze elementy układu hamulcowego: klocki hamulcowe w układzie tarczowym i szczęki hamulcowe w hamulcach bębnowych.

• We współczesnych samochodach, układy hamulcowe są połączone z zaawansowanymi systemami bezpieczeństwa, takimi jak ABS, ASR i ESP. W układ hamulcowy wpięta jest pompa hydrauliczna, sterowana przez ESP, ASR lub ABS.

• Ponadto układ hamulcowy jest wykorzystywany do pracy przez szereg systemów, korzystających z pompy hydraulicznej ABS, ASR lub ESP. To między innymi system przeciwuderzeniowy (chroniący przed wypadkiem), system kontroli zjazdu z wzniesienia (stosowany często w SUV), system kontroli podjazdu (zapobiegający staczaniu się podczas ruszania pod górę) i jeszcze kilka innych.

• Jeśli w aucie nie ma dostatecznej ilości płynu hamulcowego (ze względu na wycieki) albo płyn jest stary i może zagotować się podczas nagłego hamowania (albo automatycznego hamowania/przyhamowania określonego koła, zainicjowanego przez automatyczny system bezpieczeństwa), układ hamulcowy nie zadziała we właściwy sposób.

Jak płyn hamulcowy pracuje w układzie hamulcowym? 

• Kierowca naciska pedał hamulca. Pompa hamulcowa zaczyna tłoczyć płyn hamulcowy ze zbiorniczka do zacisków hamulcowych. Dodatkowe urządzenie zwiększa ciśnienie płynu hamulcowego, aby kierowca nie musiał naciskać pedału hamulca z dużą siłą.

• Płyn hamulcowy płynie za pomocą sztywnych przewodów hamulcowych, do krawędzi podwozia samochodu. Następnie przepływa przez elastyczne przewody hamulcowe (gumowe, wzmocnione metalem) do zacisków, zamontowanych na zwrotnicach kół. Stosowanie elastycznych przewodów hamulcowych jest konieczne, bo koła w trakcie jazdy poruszają się na skutek pracy zawieszenia i układu kierowniczego (koła przednie).

• Płyn hamulcowy dociera do zacisków hamulcowych, zamontowanych na zwrotnicach kół. Siła nacisku ze strony płynu hamulcowego powoduje, że w zaciskach wysuwają się tłoczki hamulcowe. Nacisk ze strony tłoczków powoduje dociśnięcie klocków hamulcowych do tarcz.

Jak płyn hamulcowy jest wykorzystywany przez zaawansowane systemy bezpieczeństwa? Spójrzmy np. na ASR, czyli system zapobiegający poślizgowi kół napędzanych. Kierowca dodaje gazu na śliskiej nawierzchni. Jedno z przednich kół traci przyczepność na śliskiej nawierzchni i zaczyna się szybciej obracać od drugiego. Większa prędkość koła zostaje wykryta przez czujnik prędkości obrotowej ABS (wykorzystywany także przez systemy ASR i ESP). Sterownik ASR inicjuje działanie ze strony pompy hydraulicznej, wmontowanej w układ hamulcowy. Do zacisku hamulcowego przy kole, które zaczyna się obracać szybciej, dociera płyn hamulcowy. Przyhamowanie koła powoduje, że odzyskuje ono przyczepność.

Jakie właściwości musi mieć płyn hamulcowy?

• Przede wszystkim musi być nieściśliwy, dzięki czemu może łatwo (bez strat) przenosić nacisk na elementy wykonawcze układu hamulcowego.

• Powinien charakteryzować się stałą, stabilną temperaturą wrzenia. Dzięki temu jest odporny na wielokrotne, nagłe hamowanie.

• Musi być odporny na działanie wysokiego ciśnienia. W trakcie pracy układu ABS, hamowanie pulsacyjne powoduje bardzo wysoki wzrost ciśnienia płynu hamulcowego.

• Musi być odporny na działanie skrajnie niskich temperatur, aby zapewnić sprawne działanie układu hamulcowego i układów bezpieczeństwa aktywnego nawet w trakcie bardzo mroźnej zimy.

• Płyn hamulcowy musi zawierać dodatki antykorozyjne. Dzięki temu chroni metalowe części przed korodowaniem, np. tłoczki hamulcowe, tłok pompy, metalowe, sztywne przewody hamulcowe.

• Płyn hamulcowy musi być bezpieczny dla elementów gumowych i elastomerów. Nie może powodować ich pęcznienia, co mogłoby prowadzić do uszkodzeń i nieszczelności.

• Płyn hamulcowy zapewnia także właściwości smarujące dla ruchomych elementów układu hamulcowego (tłoka w pompie hamulcowej, tłoczków hamulcowych).

Jak to rozwiązano w praktyce? Współczesny płyn hamulcowy składa się z:

• rozpuszczalnika (np. mieszaniny estrów glikolu i boranowych), średnio ok. 60% składu,

• środka smarnego (np. ze związków poliglikolowych) – do 35% składu;

• dodatków: antykorozyjnych i przeciwutleniaczy – do 5% składu.

Rodzaje płynów hamulcowych

W instrukcji samochodu znajduje się informacja o tym, jaki płyn należy używać. Stosowane są międzynarodowe oznaczenia zgodne z międzynarodowym systemem norm (FMVSS Nr 116). Producent samochodu może zalecać stosowanie płynu hamulcowego określonego producenta, albo własnej marki (np. z ASO), jednak nie jest to wiążące.

Należy stosować się do podstawowego zalecenia, które określa rodzaj płynu według międzynarodowego oznaczenia, np. DOT 4.

Teoretycznie, niektóre płyny są ze sobą mieszalne, ale najprościej stosować się do podstawowego zalecenia – producent pisze: DOT 4, więc stosujemy DOT 4.

Czym różnią się od siebie poszczególne płyny hamulcowe? Przede wszystkim użytymi składnikami, które zwiększają ich odporność. Np. opracowanie płynu DOT 4 było konieczne, aby sprostać wymaganiom pracy z systemem ABS.

Przykład:

• DOT 3 – temperatura wrzenia 205 st. C, główny składnik – eter glikolu.

• DOT 4 – temperatura wrzenia 230 st. C , główny składnik – eter glikolu i estry boranowe.

• DOT 5.1 – temperatura września 250 st. C.

Kierowca powinien pamiętać o sprawdzaniu poziomu płynu hamulcowego w zbiorniczku (jak i każdego płynu eksploatacyjnego) i o kontroli poziomu zawodnienia płynu co kilka miesięcy oraz o jego terminowej wymianie, co 2 – 2,5 roku.

Michał Lisiak